Anayasal haklar nelerdir?

Bu yazı içeriğinde temel Anayasal haklar hakkında genel bilgilere yer verilecek olup anayasamız uyarınca herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahiptir. Bu bağlamda kişilere ait temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın, yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde açıklanmış sebeplere bağlı şekilde ve ancak kanunla sınırlanabilir.

Yine Anayasamızda bu sınırlamaların, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamayacağı açıkça düzenlenmiştir.

Anayasamız ile güvence altına alınmış kişi hak ve özgürlükleri arasında;

Anayasa ile güvence altına alınan anayasal haklar

Tüm dünyada kabul gören ve pek çok uluslararası sözleşme ile de güvence altına alınan evrensel insan hakları Anayasamız ile de güvence altına alınmış olup hepsine tek tek değinmemekle beraber bazı haklara yazımız içeriğinde yer verilecektir.

Yaşama Hakkı Anayasa md. 17

Anayasanın 17. maddesinde düzenlendiği üzere en temel insan hakkı yaşama hakkıdır. Anayasamız içeriğinde bu durum, herkesin, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğu şeklinde açıklanmıştır. Bu vesile ile tıbbi zorundalık ve yasalarda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamacaktır. Ayrıca kişi, rızası bulunmaksızın bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz.

Bu konu ile ilgili bir başka husus kimseye işkence ve eziyet yapılamayacağı şeklindedir. Bu kapsamda Anayasanın 17. maddesinde kimsenin insan haysiyeti ile bağdaşmayan bir ceza ya da muameleye tabi tutulamayacağı belirtilmiştir.

Zorla çalıştırma yasağı Anayasa md. 18

Anayasamızın 18. maddesi zorla çalıştırma yasağına ilişkin olarak düzenlenmiş olup hiç kimse zorla çalıştırılamaz, angarya yasaktır.

Şekil ve şartları yasalarda düzenlenmek şartı ile;

• Hükümlülük veya tutukluluk süreleri içindeki çalıştırmalar;
• Olağanüstü hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler;
• Ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları,

zorla çalıştırma kapsamında sayılmayacaktır.

Kişi hürriyeti ve güvenliği Anayasa md. 19

Kişi hürriyeti ve güvenliği başlıklı Anayasanın 19. maddesinde herkesin, kişi hürriyetine ve güvenliğine sahip olduğu açıklanmıştır. Bunun istisnaları da aynı madde içeriğinde düzenlenmiş olup;

• Mahkemeler tarafından verilen hürriyeti kısıtlayan cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi,
• Bir mahkeme kararı ya da yasada öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak ilgilinin yakalanması veya tutuklanması,
• Bir küçüğün gözetim altında ıslahı ya da yetkili merci önüne çıkarılması için verilen kararların yerine getirilmesi,
• Toplum için tehlike içeren bir akıl hastasının, uyuşturucu madde ve alkol tutkunu kişinin, bir serseri ya da hastalık yayabilecek bir kişinin buna ait bir kurumda tedavisi, eğitimi veya ıslahı amaçlı olarak yasalarda açıklanan esaslara uygun şekilde bu hususta alınan tedbirlerin yerine getirilmesi,
• Usulüne aykırı olarak ülkeye girmek isteyen veya giren, veya hakkında sınır dışı ya da geri verme kararı verilen bir kişinin yakalanması veya tutuklanması;

halleri dışında kimsenin hürriyetinden yoksun bırakılamayacağı açıkça düzenlenmiştir.

Bu kurallarla paralel olarak suçlu olduğu hakkında kuvvetli emareler bulunan kişiler ancak;

• Kaçma,
• Delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önleme,
• Veya buna benzer şekilde tutuklamayı mecburi hale getiren ve yasada gösterilen diğer hallerde,

hakim kararı ile tutuklanabilecektir. Hakim kararı olmaksızın yakalama, ancak suçüstü durumu ya da gecikmesinde sakınca olan hallerde yapılabilecektir. Bu durum da yine ancak şartları kanunlarda açıklanmak suretiyle söz konusu olabilecektir.

Yakalanan ya da tutuklanan kişilere, yakalama veya tutuklamanın sebepleri ile haklarındaki söz konusu iddialar yazılı şekilde veya bunun hemen anında mümkün bulunmadığı hallerde sözlü şekilde derhal, toplu suçlarda ise en geç hakim önüne çıkarılıncaya kadar bildirilecektir. Kişinin yakalanması veya tutuklanması halinde bu durum derhal yakınlarına bildirilecektir.

Özel hayatın gizliliği Anayasa md. 20

Özel hayatın gizliliğinin korunması en temel anayasal haklar arasında yer almakta olup Anayasamızda bu durum herkesin, özel hayatı ve aile hayatına saygı gösterilmesini istemek hakkına sahip olduğu şeklinde açıklanmaktadır. Bu kapsamda özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.

Özel hayatın gizliliği kapsamında kişilerin üzeri, özel kağıtları ve eşyası konusuna da değinmek gerekmektedir. Bu kapsamda istisnalardan yola çıkarak;

• Milli güvenlik,
• Kamu düzeni,
• Suç işlenmesinin önlenmesi,
• Genel sağlık ve genel ahlakın korunması,
• Veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak,

usulü uyarınca verilmiş bir hakim kararı bulunmadığı sürece;

yine bu sebeplere bağlı şekilde gecikmesinde sakınca olan hallerde de kanunla yetkili kılınmış bir merciin yazılı emri bulunmadıkça;

hiç kimsenin üzeri, özel belgeleri ve eşyası aranamayacak ve ayrıca bunlara el konulamayacaktır. Bu konudaki yetkili merci kararı yirmi dört saat içerisinde görevli hakim onayına sunulur. Hakim tarafından bu hususta verilen karar, el koymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklanır. Aksi durumda, el koyma kendiliğinden kalkar.

Herkes, kendisi ile ilgili kişisel verilerin korunmasını talep etme hakkına sahiptir. Bu hak;

• Kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme,
• Bu kişisel verilere erişme,
• Kişisel verilerin düzeltilmesini ya da silinmesini talep etme,
• Kişisel verilerin amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi talep etme hakkını,

kapsar. Kişisel veriler, ancak yasada öngörülen durumlarda veya kişinin açık rızasının bulunduğu hallerde işlenebilecektir. Bu kapsamda kişisel verilerin korunmasına ilişkin esas ve usullerin kanunla düzenleneceği Anayasada açıklanmış olup daha detaylı bilgiler için Kişisel Verilerin Korunması Hakkında Kanun hükümlerinden faydalanılabilir.

Konut dokunulmazlığı hakkı Anayasa md. 21

Konut dokunulmazlığı hakkı, özel hayatın gizliliği ve korunması kapsamında değerlendirilmesi gereken bir haktır. Bu hak, Anayasamız ile de güvence altına alınmış haklardan biri olup kişinin konutuna dokunulamayacağı ve bunun istisnaları Anayasa 21. maddesinde düzenlenmiştir. Konut dokunulmazlığı hakkının istisnaları;

Milli güvenlik,

Kamu düzeni,

Suç işlenmesinin önlenmesi,

Genel sağlık ve genel ahlakın korunması,

Başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması

bu hakkın dokunulmazlığının istisnalarıdır. Bu sebeplerden biri ya da birkaçı açısından usulü uyarınca verilen hakim kararı bulunmadığı sürece ve yine bu nedenlere bağlı şekilde gecikmesinde sakınca olan durumlarda da yasa ile bu konuda yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadığı müddetçe; kişilerin konutuna girilemeyecek, arama yapılamayacak ve konut içerisindeki eşyaya el konulamayacaktır.

Bu hususta yetkili merci tarafından verilen karar yirmi dört saat içinde görevli hakim onayına sunulur. Hakim, bu konudaki kararını el koymadan itibaren kırk sekiz saat içinde açıklayacak olup; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.

Haberleşme hürriyeti de Anayasanın 22. maddesinde düzenlenmiş olup özel hayatın gizliliği kapsamında değerlendirilmesi gereken haklardandır. Herkes, haberleşme hürriyetine sahip olup haberleşmenin gizliliği esastır. Bununla ilgili istisnalar da Anayasanın 22. maddesinde açıkça belirtilmiştir.

Yerleşme ve seyahat hürriyeti Anayasa md. 23

Yerleşme ve seyahat hürriyeti de temel haklar arasında yer almakta olup herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahip bulunmaktadır. Yerleşme seyahat hürriyeti ancak kanunla sınırlanabilecek olup istisnaları arasında;

Suç işlenmesini önlemek,

Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak,

Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;

Suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek;

gibi nedenler yer almaktadır. 13.05.2010 tarihli ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun 3. maddesi ile Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 23. maddesinin beşinci fıkrası “Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyetinin, ancak suç soruşturması ya da kovuşturması nedeni ile hakim kararına bağlı olarak sınırlanabileceği” şeklinde değiştirilmiştir.

Din ve vicdan hürriyeti Anayasa md. 24

Din ve vicdan hürriyeti, önemli ve evrensel insan hakları arasında yer almakta olup Anayasamız içeriğinde 24. maddesinde açıklanmıştır. Bu kapsamda herkesin, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine sahip bulunduğu, Anayasamızın 14. maddesinde açıklanan hükümlere aykırı olmamak kaydıyla ibadet, dini ayin ve törenler serbest olduğu açık olarak ifade edilmiştir.

Bu vesile ile kişinin ibadet, dini ayin ve törenlere katılma, dini inanç ve kanaatlerini açıklamakla zorlanamayacağı, dini inanç ve kanaatlerinden dolayı kınanamayacağı veya suçlanamayacağı açıklanmıştır.

Anayasal haklar ve Anayasa hukuku konusunda hukuki danışmanlık hizmetleri

Yukarıda açıklamış olduğumuz temel insan haklarına ek olarak;

Düşünce ve kanaat hürriyeti,

Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti,

Basın hürriyeti,

Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı,

Mülkiyet hakkı,

Dernek kurma,

ve benzeri şekilde bir çok Anayasal haklar söz konusu olup detaylı bilgi ve hukuki danışmanlık hizmetleri için hukuk ofisimizle iletişime geçilmesi tavsiye olunur.

Tüm hukuki danışmanlık işlemleri ile ilgili tüm talepleriniz için Heper Hukuk ve Danışmanlık Ofisi’ne ait iletişim hattımız 08504201155 şeklindedir.