Bu blog yazımızda Hukuk Muhakemeleri Kanununda yemin ile ilgili bilgiler vermeye çalışacağız. Aynı zamanda emsal Yargıtay kararları açısından da değerlendirmelerde bulunmak istiyoruz. Yemin konusuna 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu 225 ve devamı maddelerinde yer verilmiş olup buna göre yeminin konusu, davanın çözümü açısından önem taşıyan, çekişmeli olan ve kişinin kendisinden kaynaklanan vakıalardır. Bununla birlikte kanuna göre bir kişinin bir hususu bilmesi, onun kendisinden kaynaklanan vakıa sayılmaktadır.
HMK uyarınca yemin, davanın tarafına teklif olunur ve tarafça eda veya iade olunur. Davanın taraflarından birinin tüzel kişi ya da ergin olmayan veya kısıtlı bir kişi olması durumunda, bunlar adına yapılmış olan bir işleme dair vakıanın ispatı için yemin, tüzel kişiyi temsile yetkili kişi yahut organ veya kanuni mümessil tarafından eda veya iade olunabilir. Ergin olmayan ya da kısıtlı kişilere bizzat dava hakkı tanınan durumlarda bu hüküm uygulanmaz.
Hukuk Muhakemeleri Kanununda yemin konusu olamayacak tek tek belirlenmiştir. Bunlar arasında;
a) Tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği vakıalar,
b) Bir işlemin geçerliliği için, kanunen iki tarafın irade açıklamalarının yeterli görülmediği haller,
c) Yemin edecek kişinin namus ve onurunu etkileyecek yahut onu ceza soruşturması veya ceza kovuşturması ile karşı karşıya bırakabilecek vakıalar,
yer almaktadır.
Uyuşmazlık konusu vakıanın ispatı için yeminden başka delili olduğunu beyan etmiş olan taraf dahi yemin teklifinde bulunabilir. Kendisine yemin teklif olunan kişinin, yemini edaya hazır olduğunu bildirmesinden sonra, diğer tarafın teklifinden vazgeçmek suretiyle başka bir delile dayanması ve yeni bir delil göstermesi mümkün değildir.
Bu düzenlemenin amacı, başka delili de olmasına rağmen bu delillerin tam olarak toplanıp değerlendirilmeden yemin teklif edilmesi halinde, karşı taraf lehine doğacak usuli kazanılmış haktır. Bu vesile ile ortaya çıkan karışıklığa açıklık getirilmiş olup anılan düzenleme ile yemin teklif olunan kişinin yemini edaya hazır olduğunu bildirmesinden yahut yemini iade etmesinden sonra diğer taraf teklifinden vazgeçerek başka bir delile dayanamayacak ve yeni bir delil de gösteremeyecektir.
Yemin teklif edilen kimsenin, duruşmada bizzat hazır bulunmadığı durumlarda HMK 228. maddesi uyarınca, kendisine bu hususta bir davetiye çıkarılır. Yemin davetiyesinin içeriğinde, yemine konu hususlarla ilgili sorulacak sorular ve kişinin geçerli bir özrü bulunmaksızın mahkeme tarafından yemin için tayin olunan gün ve saatte duruşmaya bizzat gelmediği ya da gelmesine rağmen yemini iade etmediği veya yemini eda etmekten kaçınması durumunda, yemin konusu vakıaları ikrar etmiş sayılacağı yazılı bulunur.
Mahkeme tarafından yemin için davet edilen kimsenin;
halinde bu kişi tarafından yemin konusu vakıalar ikrar edilmiş sayılır. Bununla birlikte, yasa uyarınca kendisine yemin iade olunan kimsenin, yemin etmekten kaçınması halinde yemin konusu vakıa ispat edilememiş sayılır.
Yeminin iade olunmayacağı haller başlıklı HMK 230. maddesinde bu duruma yer verilmiştir. Buna göre, yeminin konusunu oluşturan vakıanın, her iki tarafın değil, sadece kendisine yemin teklif olunan tarafın şahsından kaynaklanıyorsa yemin iade edilemez.
Yemin edecek olan taraf gerçek kişi olup da, yeminden önce ölmesi yahut fiil ehliyetini kaybetmesi durumunda yemin teklif edilmemiş sayılacaktır.
Yeminin şekline ilişkin unsurlar da yasada açık olarak belirlenmiştir. Her şeyden evvel yemin, mahkeme huzurunda eda olunur. Hakim tarafından, yeminin icrasından önce yemin edecek olan kimseye, hangi konuda yemin edeceği açıklanır. Yine yeminin anlam ve önemi yemin edecek olan tarafa anlatılır ve yalan yere yemin edilmesi durumunda cezai yaptırımla karşılaşılabileceği konusunda bilgilendirilir.
Hukuk Muhakemeleri Kanununda yemin ile ilgili hükümlerden 233. madde uyarınca;
Yemin edecek olan tarafça, yemin konusunun yeterli açıklıkta olmadığının ileri sürülmesi halinde; hakim tarafından, karşı tarafın da görüşü alındıktan sonra bu konu ile ilgili olarak derhal karar verilir. Hakim tarafından yemin edecek olan tarafa;
“Size sorulan sorular hakkında, gerçeğe uygun cevap vereceğinize ve hiçbir şey saklamayacağınıza namusunuz, şerefiniz ve kutsal saydığınız bütün inanç ve değerler üzerine yemin eder misiniz?” şeklinde sorulur.
Yemin edecek olan taraf da;
“Bana sorulan sorular hakkında gerçeğe uygun cevap vereceğime ve hiçbir şey saklamayacağıma namusum, şerefim ve kutsal saydığım bütün inanç ve değerlerim üzerine yemin ediyorum.” şeklinde beyanda bulunulması ile yemin eda edilmiş sayılır.
Yeminin eda edildiği esnada, hakim de dahil olmak üzere duruşmada hazır bulunan herkes ayağa kalkar. Yeminle ilgili, eksik olan hususların tamamlanması veya yeterli ölçüde açık olmayan konulardaki belirsizliklerin giderilmesi açısından hakim tarafından yeminin konusu ile bağlantılı gördüğü sorular yemin eden kimseye ayrıca sorulabilir.
Hukuk Muhakemeleri Kanununda yemin hükümleri uyarınca okuma ve yazma bilen sağır veya dilsizler, yemine ilişkin beyanlarını yazmak suretiyle ve imzalayarak yemin eder. Yemin edecek sağır yahut dilsiz kişinin okuma ve yazma bilmemesi durumunda işaretlerinden anlayan bir bilirkişi vasıtası ile yemin eda olunur.
Yemin edecek olan kişinin, mahkemeye gelemeyecek derecede hasta veya engelli olması durumunda hakim, bu kişiye bulunduğu yerde yemin ettirir. Bu esnada dilerlerse taraf vekilleri ve karşı tarafın da hazır bulunması mümkündür. Yemin edecek olan kimsenin mahkemenin yargı çevresi dışında ikamet etmesi durumunda bu kimsenin, yemini eda için davaya bakan mahkemeye gelmek zorunluğu bulunmaktadır. Bununla birlikte yemin edecek kişinin, mahkemenin bulunduğu ilin dışında bir yerde oturması ve aynı zamanda bulunduğu yerde ses ve görüntü nakledilmesi yolu ile yeminin icrasının mümkün olması halinde yemin, istinabe yolu ile ettirilir.
Hakim, tarafından yemin eden kişinin yemin esnasındaki beyanları tutanağa geçirilir ve yazılanlar yüksek sesle huzurunda okunur. Kişiye beyanında ısrar edip etmediği sorulur ve yine verilen cevap da açıklanan tutanağa kaydedilir. Yeminin eda edilmesinden sonra, yalan yere yemin nedeni ile ilgili açılan ceza davası, esas dava açısından bekletici mesele yapılamaz.
Her şeyden evvel, emsal Yargıtay kararlarında yemin metninin mahkeme (hakim) tarafından hazırlanması gerekliliği defalarca kez açıklanmıştır. Buna rağmen uygulamada sürekli olarak, yemin teklif edilen tarafça hazırlanan metnin mahkeme tarafından incelenmeksizin kendisine yemin teklif olunan tarafa tebliğ edildiği görülmektedir.
Bu durum, önemli bir usuli eksiklik yaratmakta olup bu yanlış anlaşılmanın yasada bu hususun açıkça belirtilmediğinden kaynaklandığı düşüncesindeyiz. Bu itibarla mahkeme tarafından yemin metninin usule uygun şekilde hazırlanarak çıkarılacak davetiye sonrası yine usulüne uygun şekilde yemin eda ettirilmesi suretiyle sonucuna göre bir karar verilmesi gerekmektedir. Açıkladığımız bu husus aşağıdaki emsal Yargıtay kararına da konu olmuştur;
“6100 sayılı HMK.’nun yeminin konusunun açıklattırılması başlıklı 237/1 maddesinde “Hâkim, eksik olan noktaları tamamlamak veya açık olmayan hususları aydınlatmak için yeminin konusu ile bağlantılı gördüğü soruları yemin eden kimseye sorabilir.” düzenlemesine yer verilmiştir. Davalı mahkemeye sunduğu yemin metnini yanlış düzenlemiş ise de, yemin sorusunu (yemine konu vakıanın ne olduğunu) hazırlama görevi yukarıda bahsedilen yasal düzenleme gereğince mahkemeye aittir. Bu itibarla mahkemece yemin deliline dayanan davalının beyanlarına uygun yemin sorusu hazırlanıp davacıya yemin davetiyesi çıkarılarak usulüne uygun şekilde yemin eda ettirilip sonucuna göre bir karar verilmesi gerekirken, değinilen bu husus göz ardı edilerek yazılı şekilde hüküm kurulması bozmayı gerektirir.” (Yargıtay 13. Hukuk Dairesi 2019/2259 E, 2019/6920 K).
Yemin konusunda önemli bir başka kararda da bu konuya değinilmiştir. Nitekim yemin teklif eden tarafın karşı tarafa hangi vakıalar hakkında yemin önerdiğini mahkemeye bildireceği, yemin sorusu ve formülünün ise hakim tarafından hazırlanacağı açıkça ifade edilmektedir. Yemin delilinin kesin bir delil olması, hakimi bağlaması ve kesin bir şekilde uyuşmazlığı çözmesi, yemin sorusunun yeteri kadar açık olarak tespiti zorunluluğunu ortaya çıkarmaktadır.
Hakim, yemin metnini hazırlarken, yemin metninin olaya uygun olmasına dikkat eder. Aksi takdirde hazırlanan yemin metnine göre yapılan yemin amacına ulaşmayabilir. Hakim yemin metnini hazırlarken, yemin teklif edenin iradesi çerçevesinde hareket etmeli; karşı taraf da yemini, kendisine teklif edilen yemin çerçevesinde eda etmelidir.
Hakim, yeminin icrasından önce yemin edecek kimseye, hangi konuda yemin edeceğini açıklar, yeminin anlamını önemini anlatır ve yalan yere yemin etmesi halinde cezalandırılacağı hususunda dikkatini çeker. Yemin edecek kimse, yemin konusunun yeterli açıklıkta olmadığını ileri sürerse; hakim karşı tarafın görüşünü aldıktan sonra derhal bu konuda kararını verir.
Hakim, HMK 233 madde gereğince yemin ettirir. Kanunda yer alan yemin formülü dışında başka bir formül kullanılması kural olarak mümkün değildir. Hakim, tamam ve açık olmayan noktaları tamamlatmak, açıklatmak ve aydınlatmak için gerekli gördüğü soruları, yemin eden tarafa sorabilir. (Yargıtay 3. Hukuk Dairesi 2016/6014 E, 2016/9255 K,)
Yargıtay 8. Hukuk Dairesi 2018/2854 E, 2019/749 K, sayılı ilamında da yine;
YEMİN TEKLİF EDEN TARAF, KARŞI TARAFA HANGİ VAKIALAR HAKKINDA YEMİN ÖNERDİĞİNİ MAHKEMEYE BİLDİRİR, YEMİN SORUSUNU VE FORMÜLÜNÜ İSE HAKİM HAZIRLAR. Yemin sorusunun hazırlanmasında, hakim yemin teklif edenin belirttiği hususlardan yararlanır. Yemin sorusunun isabetli ve doğru hazırlanması gerekir. HAKİM, YEMİN METNİNİ HAZIRLARKEN, YEMİN METNİNİN OLAYA UYGUN OLMASINA DİKKAT EDER. AKSİ TAKDİRDE HAZIRLANAN YEMİN METNİNE GÖRE YAPILAN YEMİN AMACINA ULAŞMAYABİLİR. Hakim yemin metnini hazırlarken, yemin teklif edenin iradesi çerçevesinde hareket etmeli; karşı taraf da yemini, kendisine teklif edilen yemin çerçevesinde eda etmelidir.
Yemin sorularının hazırlanarak tarafa okunması üzerine, yemin edecek olan taraf yemin etmeye hazır bulunduğunu ve ancak yemin sorusunun yanlış ve eksik olduğunu, dolayısıyla düzeltilmesinden sonra yemin edeceğini bildirirse, bu hususun yerinde görülmesi halinde, hakim yemin sorusunu yeniden düzenleyerek veya ek sorular getirerek tarafa yöneltmelidir. Aksi takdirde, eksik ve yanlış yemin sorusuna taraf cevap vermek zorunda olmadığından, böyle bir durumda onun yeminden kaçındığından ve dolayısıyla burada onun aleyhine bir ikrarın varlığından söz edilebilmesi doğru olmaz.
……..Yukarıda açıklanan hususlar göz önünde bulundurularak mahkemece, öncelikle yemin teklif eden davalı tarafa kesin süre verilerek, icar sözleşmesi ve ödeme savunması doğrultusunda yemin metni hazırlanmasının istenmesi, hazırlanacak yemin metni denetlenerek davacı tarafın itirazları da dikkate alınıp davacının bilgisi dahilinde olabilecek hususların dikkate alınarak yemin metninin düzenlenmesi, karşı tarafın yemini kendisine teklif edilen yemin metni çerçevesinde eda etmesinin sağlanması, ondan sonra hasıl olacak sonuca göre bir karar verilmesi gerekirken, usulüne uygun düzenlenmeyen yemin metninden kaçınıldığından bahisle yazılı şekilde davanın reddi yönünde karar verilmesi doğru görülmemiş, bozmayı gerektirmiştir. (Yargıtay 8. Hukuk Dairesi 2018/2854 E, 2019/749 K,)
Tüm hukuki danışmanlık ve destek talepleriniz için Heper Hukuk ve Danışmanlık Ofisi 08504201155 iletişim hattımızdan hukuk ofisimizle iletişime geçebilirsiniz.